W Dąbrowie Górniczej jest blisko 50 miejsc pamięci narodowej

Pomniki, popiersia, krzyże ustawione przy placach, ulicach, cmentarzach, pamiątkowe tablice wmurowane w ścianach budynków i kościołów — chyba żaden mieszkaniec nie wie, że w mieście jest tyle pamiątek przeszłości.

Zapomniany krzyż
Jeszcze przed II wojną światową było takie miejsce pamięci narodowej, o którym dziś już prawie nikt nie pamięta.

— Był to Obelisk Legionistów, który stał na placu naprzeciw Sztygarki. Upamiętniał wymarsz kompanii legionistów z budynku szkoły w 1914 roku. Żołnierze ci walczyli w bitwie pod Krzywopłotami — mówi Włodzimierz Starościak, kustosz Muzeum Miejskiego „Sztygarka”.

Obelisk został postawiony w 10. rocznicę tego wydarzenia. W pobliżu stoi pomnik Stanisława Staszica i rośnie dąb, posadzony w 1928 roku z okazji dziesiątej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.

— Na pewno godny przypomnienia jest krzyż, ufundowany przez przedostatniego wójta miasta Piotra Urbańczyka w pięćdziesiątą rocznicę Powstania Styczniowego. Stanął on w Chechłówce, w pobliżu dzisiejszej alei Róż — dodaje Włodzimierz Starościak. — W czasie budowy trasy szybkiego ruchu krzyż przeniesiono na Stary Cmentarz. Wtedy też usunięto część kasztanów, które tam posadzono w miejscu egzekucji powstańców.

Z lat okupacji
W Dąbrowie jest bardzo dużo miejsc pamięci, które powstały po II wojnie światowej. W Strzemieszycach stoi krzyż, który przypomina, że w tamtym miejscu zginęło 33 żołnierzy AK grupy Ordona oraz mieszkańców. Poza tym przy ul. Ofiar Katynia i Stacyjnej są krzyż i tablica, które przypominają, że tam Niemcy zamordowali w 1943 roku Polaków. Przy ul. Konopnickiej znajduje się pomnik poświęcony konspiratorom ze Związku Orła Białego. Była to pierwsza organizacja niepodległościowa powstała po wrześniu 1939 roku.

Holokaust nie ominął Dąbrowy Górniczej, dlatego są w mieście również miejsca poświęcone tej tragedii.

— Kiedy zamieszkałem w Dąbrowie w latach 60., to w pobliżu ulicy Ludowej były jeszcze fragmenty żydowskiego kirkuta wraz z ogrodzeniem. Gdy zaczęła się budowa osiedla Mydlice, cmentarz został zdewastowany — opowiada pan Włodzimierz.

Dopiero w latach 90. w tamtym miejscu powstał pomnik zwieńczony herbem Izraela i dwie tablice w języku polskim i hebrajskim, upamiętniające dąbrowskich Żydów.

Ponadto w Strzemieszycach u zbiegu ul. Gruszeckiego z Towarową na frontowej ścianie dawnej stołówki Komendy Getta wmurowano 10 lat temu tablicę o tym przypominającą.

Na cmentarzu parafii pod wezwaniem Matki Boskiej Anielskiej są kwatery mogił polskich żołnierzy poległych podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920. W Strzemieszycach u zbiegu ulic Majewskiego i Sosnowej stoi krzyż ufundowany przez mieszkańców Strzemieszyc z okazji pierwszej rocznicy odzyskania niepodległości w 1919 roku. Jego autorem był Franciszek Fochtman, dąbrowski kamieniarz. Fochtman uczył się rzeźbiarskiego fachu we Lwowie. Zmarł w obozie koncentracyjnym Auschwitz.

Wszystkim mieszkańcom jest za to znany pomnik Tadeusza Kościuszki, którego autorem był August Dyrda. Popiersie wodza insurekcji zostało odsłonięte w 1972 roku.

Podobne popiersie Tadeusza Kościuszki stało przed wojną w Dąbrowie, jednak nie można ustalić, w którym to było miejscu.