Pokolenie Z wkracza z przytupem na rynek pracy. Dobre zarobki to nie wszystko. Liczy się rodzina, pasja, jasne zasady

Młodzi Polacy stawiają na rozwój osobisty, kreatywność i wartości społeczne. Od kariery czy bezpieczeństwa finansowego znacznie wyżej cenią sobie m.in. miłość, szczęście, rodzinę, możliwość realizacji własnych pasji. To dość zaskakujące wyniki badań „Pokolenie Z na rynku pracy”, zrealizowanych przez Zespół Instytutu Nauk o Zarządzaniu i Jakości Wyższej Szkoły Humanitas w Sosnowcu.

Nie tylko smartfony, chcą zmieniać świat i swoje otoczenie

Badanie stanowiło największy w ostatnich latach w Polsce projekt naukowy, poświęcony oczekiwaniom i postawom przedstawicieli pokolenia Z (osoby urodzone po 1997 roku) wobec pracodawców i rynku pracy. Przeprowadzone zostało w skali ogólnokrajowej w lutym 2023 r. na grupie blisko 1,3 tys. osób: uczniów, studentów i absolwentów szkół różnych typów.

Wnioski z badań zadają kłam wielu stereotypowym opiniom na temat generacji Z i jej preferencji, wartości i oczekiwań wobec pracodawców. Okazało się bowiem, że osoby urodzone pod koniec lat dziewięćdziesiątych i na początku dwutysięcznych często kierują się w życiu podobnymi wartościami i przekonaniami, mają też analogiczne priorytety. Może to być podpowiedź dla firm, w jaki sposób zarządzać kapitałem ludzkim oraz kogo i jak rekrutować.

W potocznym przekonaniu „zetki” to osoby nierozstające się z telefonem, żyjące w świecie wirtualnym, mające kłopot z budowaniem realnych relacji, także w miejscu pracy.

Badania zadają jednak kłam wielu podobnym stereotypom, ukazując generację Z jako pokolenie silnie ukierunkowane na wartości, gotowe do poświęceń w imię „wyższych celów”, kreatywne, wykazujące potrzebę zmieniania świata, w tym także przedsiębiorstw czy instytucji, w których „zetki” pracują. To zupełnie inaczej niż w przypadku pokolenia Y (millenialsów), urodzonych w latach 1981-1996. To pokolenie silnie ukierunkowane jest bowiem na rozwój zawodowy i karierę.

Szczęście, rodzina, pasja, zdrowie, a do tego niezależność

Wśród wartości najczęściej wymienianych przez ankietowanych wskazać należy: szczęście (62 proc.), rodzinę (60 proc.), możliwość realizowania pasji (56 proc.), ekologię (51 proc.), niezależność / wolność (51 proc.), zdrowie (44 proc.) i miłość (37 proc.). Są to zatem wartości odnoszące się głównie do sfery pozazawodowej, niezwiązane bezpośrednio z aktywnością na rynku pracy. Na rozwój kariery i bezpieczeństwo finansowe jako wartości najwyżej cenione w życiu wskazało odpowiednio tylko 11 proc. i 16 proc. respondentów.

Młodzi ludzie podkreślali, że praca i kariera nie stanowią dla nich priorytetu i celu samego w sobie, są środkiem do urzeczywistniania celów i wartości pozazawodowych, istotnych w życiu prywatnym ( rodzinnym) czy w aktywności społecznej. - Praca po 12 godzin na dobę dla kariery i awansów, kosztem czasu wolnego, to nonsens, którego w ogóle nie biorę pod uwagę. Ja mam inne cele, inne priorytety, ja nie chcę być trybikiem w maszynie i pracować dla kogoś, bo taki model korporacyjnej kariery, o jakim mówię, w praktyce najczęściej to właśnie oznacza. Praca jest po coś, nie jest celem samym w sobie. Pracuje się po to, by żyć, a nie żyje po to, by pracować - przyznał 22-letni Wiktor z woj. małopolskiego.

- Praca powinna mnie rozwijać, abym mogła robić to, co kocham, czyli działać na rzecz niepełnosprawnych. To jest dla mnie najważniejsze. Pracuję i będę pracować w firmie, dzięki której zdobywam wiedzę na temat dostępności, przepisów w tym zakresie, metod pomocy ludziom, komunikacji. [...] W pracy nie są dla mnie najważniejsze zarobki, ale zdobywanie umiejętności, które potem wykorzystuję poza pracą - podkreśliła Marta (24 lata), mieszkanka woj. śląskiego.

Pracodawcy powinni wspierać załogę, by mogła się realizować

Analiza wyników badań dowodzi także, że reprezentanci pokolenia Z oczekują od swojego pracodawcy, iż będzie on podzielał ich system wartości, wykazywał zrozumienie dla ich priorytetów życiowych, a także - co istotne - wspierał pracowników w ich działalności pozazawodowej: społecznej, obywatelskiej, charytatywnej.

W generacji Z obserwować można wyraźną potrzebę aktywnego działania na rzecz zmiany społecznej - kreowania świata bardziej przyjaznego, sprawiedliwego, uczciwego, wykazującego troskę o środowisko i zrównoważony rozwój.

Co interesujące, „zetki” oczekują, że organizacja, w której pracują, będzie dla nich swego rodzaju partnerem (sojusznikiem) w działaniach, które mają na celu urzeczywistnianie wartości ogólnospołecznych.

- Studiuję biotechnologię. Chcę w przyszłości pracować w laboratorium, może też naukowo. [...] Dla mnie ważne są prawa zwierząt. Pierwsza rzecz, którą sprawdzę, to czy w firmie są przestrzegane prawa zwierząt, np. pod kątem zakazu przeprowadzania badań i testów na zwierzętach. To jest dla mnie nie do pogodzenia, gdybym wiedziała, że takie badania są wykonywane. [...] Nie firmowałabym swoim nazwiskiem czegoś takiego, nawet za potężne pieniądze - zadeklarowała 22-letnia Barbara z woj. łódzkiego.

Liczy się kreatywne myślenie i balans między pracą a życiem

O dość dużych oczekiwaniach młodych ludzi wobec tego, jak będą zachowywać się ich pracodawcy, świadczą również odpowiedzi na pytanie „co najwyżej cenisz w organizacji będącej miejscem Twojej pracy?”. Przedstawiciele generacji Z wykazują silną potrzebę godzenia pracy zawodowej z życiem prywatnym, traktując tę ostatnią sferę zdecydowanie priorytetowo. Możliwość bezkolizyjnego łączenia pracy z życiem osobistym stanowiła najczęściej wybieraną przez respondentów odpowiedź na pytanie o subiektywnie cenione cechy organizacji - pracodawcy (wskazało na nią aż 75 proc. ankietowanych).

Co interesujące, odpowiedź ta uzyskała więcej wskazań niż atrakcyjne zarobki (67 proc,). Na kolejnych miejscach znalazły się: elastyczne godziny pracy (65 proc.), możliwość pracy twórczej i innowacyjnej (57 proc.), dobra atmosfera (51 proc.) i możliwość wyjazdów służbowych / podróżowania (44 proc.). Organizacja, jako miejsce pracy, powinna dawać możliwość realizacji priorytetowych dla „zetek” celów osobistych, takich jak urzeczywistnianie własnych pasji, budowanie relacji, nawiązywanie przyjaźni, poszerzanie horyzontów, zdobywanie wiedzy. Na dalszy plan schodzą natomiast cechy takie, jak: możliwość rozwoju i zdobycia doświadczenia zawodowego (38 proc.), otrzymanie profesjonalnych narzędzi pracy (18 proc.), możliwość realizacji kariery (11 proc.) czy stabilność zatrudnienia (6 proc.).

Wśród czynników mogących natomiast zniechęcić „zetkę” do podjęcia starań o zatrudnienie u danego pracodawcy istotne miejsce zajmuje niezgodność misji firmy z osobistymi wartościami kandydata do pracy. Odpowiedź tę wskazało aż 63 proc. badanych. Więcej wskazań uzyskała jedynie odpowiedź „niejasny profil stanowiska” (71 proc.).

- Zarówno w ogłoszeniach o pracę, jak i na rozmowie kwalifikacyjnej cenię sobie szczerość i rzeczowość. Jeśli ktoś szuka mnie do pracy, niech szanuje mój czas, bo na rynku nie brakuje ofert, z których mogę wybierać. Daję z siebie wiele w pracy, ale chcę znać wszystkie oczekiwania szefa. Nie mam ochoty tracić dnia, by się domyślać, czego się ode mnie oczekuje albo gdzie popełniłam błąd - podkreśliła Alicja (24 lata) z woj. śląskiego.

Młodzi ludzie deklarują głęboką potrzebę tworzenia i rozwijania relacji społecznych w miejscu pracy, jak również konieczność opierania tych relacji na zasadach etyki, wzajemnej otwartości, szacunku i porozumienia.

Stawiają natomiast głównie na samodzielność i kreatywność. Badana generacja stanowi zbiór indywidualistów, którzy wprowadzając swoje zasady, buntują się przeciwko niektórym zastanym modom, trendom i zjawiskom występującym w kulturach organizacyjnych firm i instytucji. Uczestnicy badania, wskazując branże, w których chcieliby pracować, wybierali najczęściej: nowe technologie (29 proc.), muzykę (25 proc.), gry wideo (25 proc.), modę (22 proc.), sport (22 proc.), informatykę (21 proc.) i media (20 proc.).

Wnioski zaskakują. Są dojrzali, cenią własne oczekiwania i zasady

- Część wniosków bardzo mnie zaskoczyła, bo zadaje kłam popularnym stereotypom na temat pokolenia Z. Reprezentanci tego pokolenia są postrzegani przez wielu jako egoiści, zamknięci na drugiego człowieka i żyjący jedynie w świecie wirtualnym. Z badań wynika natomiast, że „zetki” to osoby społeczne, o silnej potrzebie działań na rzecz innych, rozwiniętej empatii i potrzebie budowania relacji opartych na szacunku, otwartości i wzajemnym zrozumieniu - mówi dr hab. Michał Kaczmarczyk, prof. WSH, rektor Wyższej Szkoły Biznesu w Sosnowcu.

Jak dodaje, w pracy oczekują dobrej atmosfery, cenią sobie zaufanie i współpracę. Nie chcą też realizować się wyłącznie w ramach pracy zdalnej, mimo że doceniają i lubią nowinki techniczne. - Może to wynikać zarówno ze zmęczenia pandemią, jak i z potrzeby budowania relacji ze współpracownikami. Stawianie na rodzinę, miłość, chęć realizacji własnych pasji to konkretny znak dla pracodawców, w jaki sposób mogą pozyskać fachowych pracowników oraz co im zaproponować. Dla „zetek” w miejscu pracy liczy się zwłaszcza możliwość łączenia aktywności zawodowej z życiem prywatnym, czyli work-life balance i tego oczekują od swojej firmy. Ważne też, by pracodawca komunikował się z nimi w sposób precyzyjny i rzeczowy oraz czytelnie wyrażał oczekiwania, bo cenią sobie jasne stawianie zasad - dodaje. Podobnie ocenia wyniki badań dr Wiktor Widera, prof. UE, dyrektor Centrum Kreatywnego Obywatelstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

- Wyniki badań, w moim przekonaniu, są zaskakujące. Przeczą obiegowemu postrzeganiu młodych ludzi, zorientowanych na proste dialogi na Facebooku, żyjących na rachunek rodziców, mających trudność w sprecyzowaniu ważnych dla codziennego życia wartości. Będących trybikiem w korporacyjnych maszynach, z których zwalniani są po wyczerpaniu zasobów własnej energii. Pokolenie to jawi się jako dojrzali, ceniący własne oczekiwania ludzie, dla których ma znaczenie, co i u kogo będą zawodowo robić, budujących relacje osobiste, a nie tylko zawodowe. Czy oznacza to, że tak optymistyczne wyniki badań można przenosić na ogół tego pokolenia? Odpowiedź leży w kontynuowaniu tych ważnych dla rozumienia młodych Polaków, przyszłych badań - podkreśla dr Widera.

Co jest ważne dla Z w życiu zawodowym i prywatnym?

TOP 10 – POSTAWY, PRIORYTETY, OCZEKIWANA

• Szacunek do siebie, relacji, otoczenia
• Praca oparta na wartościach
• Budowanie relacji na różnych płaszczyznach - prywatnej i zawodowej
• Work-life balance
• Otwartość na różnorodność
• Asertywność
• Jasno formułowane oczekiwania wobec pracowników i kandydatów
• Kreatywność
• Dbałość o środowisko
• Rozwijanie pasji

Badanie zrealizował Zespół Instytutu Nauk o Zarządzaniu i Jakości Wyższej Szkoły Humanitas, pod kierunkiem prof. ucz. dra hab. Michała Kaczmarczyka. Badanie przeprowadzono we współpracy z Katowicką Specjalną Strefą Ekonomiczną S.A., Uniwersyteckim Centrum Kreatywnego Obywatelstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Fundacją Uniwersytetu Śląskiego.